Համշեն տուր

Մինչ կհասնենք Կիլիկիա, ճանապարհին էլ մեզ համար շատ հետաքրքիր ու արժեքավոր վայրեր կան, որոնք այցելելու ենք, այդ թվում՝ Կարս՝ տեսնելու Կարուց բերդը, Առաքելոց եկեղեցին, Վարդանի կամուրջը։ Այնուհետև, Սարիղամիշի մշտադալար անտառներով ճանապարհը կշարունակենք դեպի անուշ Մուշ։

Մուշից կսկսենք մեր երթը, որը կանցնի հերոսական Սասունի Խուլփի շրջանով, ապա ուղի կբռնենք դեպի Այնթափ, իսկ ճանապարհին մեզ է սպասում անկրկնելի դադար՝ նավարկելու Եփրատով ու տեսնելու լեգենդար Հռոմկլան։ Հռոմկլան ոչ միայն որպես պաշտպանական կառույց էր հայտնի, այլ նաև եղել է կաթողիկոսանիստ, որտեղ Ներսես Շնորհալու շիրիմն է ամփոփված։

Եվ ահա սկսվում է հզորազոր բերդերի շքերթը։ Կսկսենք Բագրասի բերդից, որն անչափ կտպավորի ցանկացած այցելուի։ Հաջորդիվ Պայասն է մեզ սպասում՝ իր ամրակուռ պարիսպներով։ Հայոց ծոցի մյուս կողմում է Այասն իր ծովային ու ցամաքային բերդերով, որոնք նույնպես սպասում են իրենց բացահայտողներին։ Եվ ահա, Կիլիկիայի ամենահզոր ու ամենատպավորիչ կառույցներից Լևոնկլան է, որը ոչ միայն անչափ տպավորում է իր տեսքով, այլ իր բարձրաբերձ աշտարակներից բացվող տեսարանով ուղղակի գերում է։

Կիլիկիայի հայկական թագավորության երբեմնի մայրաքաղաքը, Հայոց կաթողիկոսանիստ քաղաքը՝ Սիսն է մեզ սպասում, որ անջնջելի հետք կթողնի իր շքեղագույն տեղադրությամբ և ամրակուռ բերդով։ Սիսը լիարժեք վայելելուց հետո ճանապարհ կընկնենք Լեռնային Կիլիկիայի նշանավոր բերդերից Վահկան բացահայտելու, իսկ նրանից հետո անկրկնելի Անարզաբան է մեզ դիմավորելու՝ անտիկ շրջանից մինչև միջնադար անթիվ գանձեր ամբարելով իր պատերի ներքո։ Մենք ոչ միայն կտեսնենք Անարզաբա քաղաքը, այլ նաև կբարձրանանք համանուն բերդը։ Օրվա ծրագրի ավարտին մեզ է սպասում Թումլու բերդը՝ ևս մեկ անառիկ ամրություն Կիլիկիայում։

Այսօր ծովեզերքի ամրությունների օրն է։ Կսկսենք գերտպավորիչ Անամուռից, որի ատամնավոր բերդապարիսներն անսահման ազդու են։ Ապա կայցելենք Սելևկիայի բերդ, որի բարձունքից կվայելենք շունչ կտրող տեսարաններ, իսկ օրվա մնացած մասը Կոռիկոսի համար է՝ ոչ միայն բացահայտելու, այլ նաև վաստակած հանգիստը վայելելու Միջերկրական ծովի ափին։

Տավրոսի լեռներում է թառած ևս մեկ լեգենդար բերդ՝ հզոր Լամբրոնը, որը տպավորությունների հերթական խենթ բաժինն է ապահովելու։ Իսկ զորեղ Լամբրոնից հետո մեզ է սպասում ևս մեկ խելահեղ վայր՝ Գուգլակի բարձրաբերձ բերդը, որտեղից չքնաղ տեսարան է բացվում դեպի Կիլիկիայի դարպասներ։ Առավել համարձակները կարող են նկարվել այն ժայռի վրա, որն իշխում է այս կիրճի վրա։ Բայց սա ամենը չէ․ Թիլ Համտուն բերդն էլ է մեզ սպասում՝ նորից ու նորից զարմացնելու։

Վերադարձին էլ մենք հրաշալիքներ ունենք տեսնելու, որոնցից մեկն էլ Այնթափի հզոր բերդն է, որին կհաջորդի Ուրֆայի բերդը։ Դիարբեքիր-Տիգրանակերտում էլ մեզ է սպասում հայկական գործող Սբ Կիրակոս եկեղեցին, ինչպես նաև այս հնամենի քաղաքի ամուր բերդապարիսպները։ Ասել է, թե պատմության շունչն այսօր էլ է լիարժեք թևածելու։

Օրը կսկսենք Մուշում՝ տեսնելու տեղի հայկական ժառանգությունը, այդ թվում՝ Արածանի գետն ու Սուլուխի կամուրջը, Մուշի հայկական թաղը։ Ճանապարհին կտեսնենք նաև Մայր Արաքսն ու նրա վրա կառուցված անչափ գեղեցիկ Հովվի կամուրջը։ Այս ամենից հետո միայն կվերադառնանք՝ հիշողությունների հսկա չափաբաժնով։