Համշեն տուր

Մեր հրաշալի ուղևորությունը կսկսենք Մեղրիից, որտեղ տպավորիչ դիտակետից կվայելենք Արաքսի հովտի հայտնի տեսարանը։ Ապա կհատենք հայ-իրանական սահմանն Արաքս գետի վրա: Մեր հրաշալի ուղևորության հաջորդ կանգառը կլինի բնության գլուխգործոց Ավերակ ջաղաց ջրվեժը, որը թարմություն կհաղորդի մեզ ու առավել կտրամադրի հիանալի ճամփորդությանը: Այնուհետև կուղևորվենք Հին Ջուղա, որտեղ Արաքսի ափին կբացահայտենք հայկական եկեղեցաշինության յուրօրինակ նմուշ Հովվի մատուռը, ինչպես և երբեմնի վաճառաշահ Ջուղայի խոշոր քարավանատներից մեկը, որը կառուցել է հայ վաճառական Խոջա Նազարը: Պահն է ոչ միայն հայկական, այլ նաև համաշխարհային ճարտարապետության գլուխգործոց Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի վանք այցելության: Սուրբ Ստեփանոսի վանքը հիանալի պահպանված տպավորիչ կառույց է, որը նաև ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի պատմական ժառանգության ցուցակում է: Մենք կբացահայտենք բացառիկ քանդակներով զարդարված գործող այս եկեղեցին ու նրան կից հետաքրքրագույն այլ կառույցներ: Այս անկրկնելի ու ֆանտաստիկ վայրից հետո մեր ուղին Արաքսի ափերով կշարունակվի Մակու, իսկ ճանապարհին մենք կտեսնենք սահմանից այն կողմ Նախիջևանը: Ընթրիքն ու գիշերակացը Մակու քաղաքում են՝ Մասիսի ու Սիսի ստորոտին։

Մեր ճամփորդության երկրորդ օրը խոստանում է բացահայտումների ու զգացումների հսկա չափաբաժին: Ժամանակն է գնալ Ծործորի հրաշագեղ եկեղեցին, որի ճանապարհից էլ բացվում է տիեզերական տեսարան դեպի Սիսն ու Մասիսը՝ «հակառակ կողմից» Մակուի համայնապատկերով: Բիբլիական Արարատի տեսարանը վայելելուց հետո կայցելենք Ծործորի եկեղեցի, որը ևս մեկ հայկական եկեղեցի է Իրանում՝ ընդգրկված ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի պատմական ժառանգության ցանկում: Սուրբ Թադեի վանական համալիրը կարևորագույն սրբավայր է, միևնույն ժամանակ, ճարտարապետական փառահեղ կոթող: Եկեղեցու բազմադարյա պատմությունը, կառույցն իր ճոխ ու աննման քանդակներով ուղղակի ստիպում են քարանալ ու փորձել որսալ ամեն կտորը: Սուրբ Թադեի վանքից դեպի Խոյ քաղաք ու Խոյի Սուրբ Սարգիս եկեղեցի մենք կանցնենք այն տարածքով, որը մասնագետները համարում են Ավարայրի դաշտը: Խոյում ճաշելուց հետո կմեկնենք Սալմաստ, ուր կայցելենք Փայաջուկ գյուղ․ Փայաջուկում է ծնվել հայ մեծանուն գրող Րաֆֆին և որտեղ դեռ կարելի է գտնել նրա հայրական տան վայրը: Սալմաստին մոտ կտեսնենք Սասանյանների ժայռաքանդակը ներկայիս Մինաս գյուղի մոտ, ուր հիշատակվում են հայերն ու Հայաստանը, որով այն փաստացի դառնում է այս տարածքների «հայկականության անձնագիրը»: Հրաշալի ու հագեցած օրվանից հետո ժամանակն է հանգստի Ուրմիա քաղաքում:

Օրը սկսում ենք Հայկական բարձրավանդակի երեք խոշոր լճերից Կապուտանով (Ուրմիա լիճ): Կապուտան-Ուրմիան անչափ տպավորիչ է և աչքի է ընկնում խիստ յուրօրինակ տեսարաններով, որոնց նմանն այլ վայրերում չեք գտնի։ Պատմական այս պահից հետո կշարունակենք մեր ուղին դեպի Թավրիզ, որտեղի ճանապարհը անցնում է Ուրմիա լճի կենտրոնով կառուցված կամրջի վրայով: Թավրիզին մոտ կայցելենք Քանդովան, որը հետաքրքրագույն ու հնագույն քարանձավային բնակավայր է, ուր մարդիկ ապրում են անգամ մեր օրերում, այն էլ՝ մի քանի հարյուր տարեկան քարանձավային տներում: Հաջորդ կանգառը Թավրիզ քաղաքն է, որն Արևելքի իսկական արտացոլումն է: Թավրիզում կայցելենք Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցին, որը հնագույնն է Թավրիզի հայկական եկեղեցիների շարքում, իսկ ավելի ուշ կվայելենք մեր ազատ ժամանակն աշխարհի խոշորագույն փակ շուկաներից մեկում՝ Թավրիզի բազարում, որն արևելյան բազարի դասական մարմնավորումներից է՝ առանձնանալով իր կոլորիտով և կառուցվածքով։

Մեր ուղևորության վերջին օրը ևս հագեցած ու հետաքրքիր է: Կտեսնենք Թավրիզի խորհրդանիշ Թավրիզի (Ալիշահի) կամարն ու բազմադարյա Կապույտ մզկիթը, որը ևս Թավրիզի այցեքարտերից է: Ավարտելով թավրիզյան պտույտը՝ կվերադառնանք։ Երևան՝ մեզ հետ բերելով հրաշալի հուշեր, նոր տեղեկություններ ու անկրկնելի զգացումներ։