ՄՈւՇ ԵՎ ՍԱՍՈՒՆ 5 ՕՐ

Ճանապարհ ընկնելով Երևանից և անցնելով Բավրայի անցակետով՝ մուտք ենք գործում Ջավախք աշխարհ, որտեղից էլ հատելով սահմանը՝ անցնում ենք չնաշխարհիկ Ծովակն Հյուսիսո լճի (Չըլդըր) ափերով: Շուտով կանցնենք Կարսի մատույցներով և Սարիղամիշի մշտադալար անտառներով, որից հետո մեր ճամփան գնում է դեպի քաղցր Մուշ.․. Մշո սուլթան Սուրբ Կարապետ, անուն, որը բարդ է գրել ու անգամ պատկերացնել Տարոն աշխարհից զատ, վայր, ուր երազել են այցելել կամ ուխտի գալ հազարավոր հայեր: Իսկ մեր աշխատանքը նման երազանքների իրականացումն է:

Մշո Առաքելոց վանքի բարձունք: Վայր, ուր դիմադրել են Անդրանիկն ու բազմաթիվ այլ հերոսներ, վայր, որտեղ ննջում են Մովսես Խորենացին, Դավիթ Անհաղթը, Ղազար Փարպեցին։ Առաքելոց վանքն անջնջելի տպավորություն է դաջում յուրաքանչյուր այցելուի համար։ Եվ ահա մեր առաջ իր դռներն է բացում Սասնո լեռնաշխարհը․ անցնելով Սիմ լեռան լանջերով՝ մուտք կգործենք Սասունի ամենահերոսական գյուղերից Շենիկ, Սեմալ ու Գելիեգուզան։ Սասնո խրոխտ լեռները, խորը ձորերն ու կիրճերը, որոնք դժոխքի միջով անցնելուց հետո շարունակում են ամեն անգամ վերածնվել ու դրախտ մնալ, անջնջելի հետք են թողնում յուրաքանչյուր հայի հոգում, որին բախտ է վիճակվել անցնել ֆիդայիների անցած այս ճանապարհներով։ Այս օրվա մեր ամենակարևոր կանգառներից է Գելիեգուզանում գտնվող Թուխմանուկ վանքն ու դրա բակում Աղբյուր Սերոբի և Հրայր Դժոխքի գերեզմանները, ինչից հետո մեզ է սպասում Անդոկը և դրա արևմտյան ափին փռված պատմական Խուլփ շրջանը։ Հետևելով Խուլփի ջուր գետի հոսանքին՝ հասնում ենք Սասուն աշխարհի հարավ՝ տեսնելով Բաթմանի տպավորիչ կամուրջը, որը ոչ միայն ճարտարապետական հրաշք է, այլ Սասնա ծռերում հիշատակվող վայրերից։

Այսօր էլ մեզ է սպասում մեր ուղևորության կարևորագույն ևս մեկ կանգառ՝ գյուղ Մկթենք․ այո, ճիշտ հասկացաք, Գևորգ Չավուշի ծննդավայր Մկթենքը՝ Սասնո Բսանաց գավառի ամենագեղատեսիլ գյուղերից մեկը։ Ավելին, մեզ բախտ կվիճակվի նաև տեսնել նշանավոր հայդուկի հայրական տունը։ Իսկ ավելի ուշ մեզ է սպասում խրոխտ Սասնա բերդը։ Նույն ինքը՝ Սասնա ծռերից մեզ հայտնի Սանասար և Բաղդասար եղբայրների կառուցած Սյան Սյունը, ուր կհասնենք Քաղկիկ գյուղով։ Սակայն այստեղ էլ հույզերի ու անմոռանալի տպավորությունների տարափը չի ավարտվում․ առջևում է Սասունի բարձր լեռներում ծվարած Սբ Պետրոս Առաքյալի վանքը՝ Սասուն աշխարհի զարդ Գոմոց (Գոմաց) վանքը։ Եվ ահա Մարաթուկի փեշերին փռված պատմական Խաբլջոզն է։

Մեր ուղևորության չորրորդ օրը մեզ համար պատրաստել է ուղևորությունը Սասունի կարևորագույն սրբավայրերից Աղբրիկի վանք, որը բացառիկ լրացում կլինի մեր այս յուրահատուկ ուղևորությանը։ Մենք գնում ենք դեպի Խութ-Բռնաշեն․․․ Սակայն մինչ Աղբրիկի վանք հասնելը կայցելենք Հազզոյի գավառակի Հազզոյի բերդ, ապա Բիթլիս քաղաքով կհասնենք Մշո դաշտ, այնտեղից էլ կբարձրանանք Սասնա լեռներում բազմած Աղբրիկի վանք, որն իր չափերով ուղղակի ապշեցնելու է իր այցելուին։ Եվս մեկ անսահման տպավորիչ ու խորհրդանշական օր։

Վերադարձի օրն անգամ խոստանում է հետաքրքիր ու տպավորիչ լինել։ Օրը կսկսենք Մուշի հայկական թաղում, որտեղ կտեսնենք ոչ միայն Մուշ քաղաքի հայտնի եկեղեցիներից Սբ Մարինեն, այլ նաև մեր օրեր հասած քարաշեն հայկական տները։ Եվ ահա Մշո դաշտի կենտրոնով կհասնենք Արածանի գետի ափեր, որտեղ կտեսնենք Սուլուխի լեգենդար կամուրջը, որտեղ իր վերջին կռիվն է տվել Գևորգ Չավուշը։ Եվս մեկ դադար նախատեսված է Բասենում, որտեղ կմոտենանք Մայր Արաքսին ու կտեսնենք Հովվի գեղեցկագույն կամուրջը։ Շուտով մեզ կդիմավորի Կարսն ու մեր ուղևորությունը կսկսի մոտենալ իր ավարտին։